Αικατερίνη Μπάλλα Πηγή: Ι.Π.Ε.Τ. © Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης

εκτύπωση θέματος

Μετά την κατάλυση της έννοιας «πόλις-κράτος», οι αρχαίες πόλεις της Θράκης αρχίζουν σταδιακά να παρακμάζουν, για να οδηγηθούν σε έντονη κάμψη κατά το τέλος της ύστερης αρχαιότητας (4ος-5ος αιώνας μ.Χ.).

Η παρακμή της πόλης των Αβδήρων αρχίζει από την ελληνιστική εποχή. Ωστόσο, σύμφωνα με τα ευρήματα των ανασκαφών, η πόλη υπέστη τη μεγαλύτερη καταστροφή κατά την εποχή του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Α΄ (307-337 μ.Χ.), που σήμανε και το τέλος της αρχαίας πόλης. Από την εποχή αυτή και μετά, η πόλη δεν μνημονεύεται στις γραπτές πηγές για πέντε αιώνες και συγκεκριμένα μέχρι το 879, οπότε και εμφανίζεται ως έδρα επισκοπής με το όνομα Πολύστυλον στα πεπραγμένα της οικουμενικής συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως με επίσκοπο τον Δημήτριο.

Η μεταλλαγή του ονόματος από Άβδηρα σε Πολύστυλον θα πρέπει να πραγματοποιήθηκε στα πρώτα χρόνια της Μακεδονικής Δυναστείας, οπότε παρατηρείται ανασυγκρότηση των πόλεων και ανάδειξη πολλών απ' αυτές σε έδρες επισκοπών. Το νέο όνομα συνδέεται πιθανόν με τους πολλούς στύλους (κίονες), που υπήρχαν στον χώρο της αρχαίας πόλης.

Η επισκοπή Πολυστύλου, σύμφωνα με τις κατά καιρούς εκκλησιαστικές εκθέσεις (Notitiae), υπαγόταν στην μητρόπολη Φιλίππων, από την οποία αποσπάστηκε λόγω αποστάσεως και προσαρτήθηκε στην αρχιεπισκοπή Μαρωνείας κατά τα έτη 1365-1370. Τελευταίος γνωστός επίσκοπος Πολυστύλου είναι ο Πέτρος, του οποίου η υπογραφή υπάρχει σε έγγραφο του 1363 για την κυριότητα του μονυδρίου των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που βρισκόταν στη Θάσο.

Εκτός από τις εκκλησιαστικές πηγές η πόλη αναφέρεται συχνά και στους βυζαντινούς συγγραφείς, είτε με το βυζαντινό της όνομα (Πολύστυλον), είτε με το αρχαίο (Άβδηρα). Από τον Γρηγορά χαρακτηρίζεται ως «φρούριον» και από τον Καντακουζηνό ως «πολίχνιον παράλιον». Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι παραδίδουν ότι το Πολύστυλον υπήρξε κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο μια αρκετά σημαντική οχυρωμένη ναυτική πόλη, που επικοινωνούσε με την ενδοχώρα με δύο δρόμους, από τους οποίους ο ένας οδηγούσε στην Ξάνθεια και ο άλλος στο Περιθεώριον (Αναστασιούπολης). Μετά την κατάληψη της περιοχής από τους Οθωμανούς η πόλη εγκαταλείπεται, για να ιδρυθεί ο μεταβυζαντινός οικισμός σε απόσταση 6 χλμ. βόρεια, στη θέση του σημερινού οικισμού των Αβδήρων.

Η οχύρωση της βυζαντινής πόλης ακολουθεί σε γενικές γραμμές το περίγραμμα της κορυφής του λόφου. Η βορειοδυτική πλευρά της ενισχύεται με προτείχισμα. Δύο πύλες στη βόρεια πλευρά και μία μικρή πυλίδα στη δυτική εξασφάλιζαν την επικοινωνία της πόλης. Η περιμετρική οχύρωση τέμνεται εγκάρσια από δύο εσωτερικά τείχη. Το πρώτο χωρίζει την πόλη σε δύο ίσα τμήματα, ενώ το δεύτερο, μαζί με το ανατολικό εξωτερικό τείχος, σχηματίζει την εσωτερική βυζαντινή ακρόπολη.

Από τη βυζαντινή οχύρωση εντοπίστηκε μεγάλο τμήμα του περιβόλου. Στη δυτική πλευρά του ερευνήθηκε ένα από τα δημόσια κτίρια: πρόκειται για λουτρώνα, ορθογώνιο κτίσμα με τρία συνεχόμενα δωμάτια, από τα οποία, το μεσαίο αποτελούσε το θερμαινόμενο χώρο. Έξω από τον περίβολο της βυζαντινής πόλης, μπροστά στη δυτική πύλη των Αβδήρων βρίσκεται εκτενές νεκροταφείο του 9ου-11ου αιώνα, το οποίο έχει ιδρυθεί στη θέση αρχαιότερου νεκροταφείου. Εντοπίσθηκε, επίσης, τρίκλιτη κοιμητηριακή βασιλική (12ος-15ος αι. μ.Χ.).

Στο ψηλότερο σημείο του οικισμού όπου βρίσκεται ο πύργος της βυζαντινής ακρόπολης και θεωρείται ο επισκοπικός ναός της πόλης βρέθηκαν τα ερείπια τρίκλιτου ναού, μεταβυζαντινού, με νάρθηκα και περιμετρική στοά. Είναι θεμελιωμένη πάνω στα ερείπια παλιότερης εκκλησίας, στην οποία ανήκει το οκταγωνικό βαπτιστήριο με την κτιστή σταυρόσχημη κολυμβήθρα στο εσωτερικό του. Ιδρύθηκε τον 9ο/10ο αιώνα και επισκευάσθηκε τον 11ο αιώνα. Δίπλα στο βαπτιστήριο αποκαλύφθηκε κτιστός τάφος με αρκοσόλιο.

Άλλα σημαντικά μνημεία του αρχαιολογικού χώρου είναι:

• Τα ερείπια μονόχωρου τρουλαίου ναού του 12ου-13ου αιώνα και το νεκροταφείο γύρω από αυτόν. Τα λείψανα αποκαλύφθηκαν εσωτερικά των τειχών και κοντά στην πύλη.
• Το μεσοβυζαντινό τείχος του βυζαντινού Πολύστυλου, το οποίο είναι θεμελιωμένο, είτε πάνω στο κλασικό, είτε πάνω στο ρωμαϊκό-υστερορωμαϊκό τείχος. Η κεντρική πύλη βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της οχύρωσης.
• Τα ερείπια μικρού βαλανείου που αποκαλύφθηκαν κοντά στο ΝΔ πύργο της βυζαντινής οχύρωσης.

Οι ανασκαφές στο βυζαντινό Πολύστυλο άρχισαν το 1982, συνεχίστηκαν μέχρι το 1984 και επαναλήφθηκαν από το 1991 έως σήμερα.

Βιβλιογραφία:

Άβδηρα-Πολύστυλο, Αρχαιολογικός οδηγός, (1998). Δημοτική Επιχείρηση Πληροφόρησης Θεάματος Επικοινωνίας Ξάνθης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης.

Άβδηρα-Πολύστυλο, (1999). Έκδοση Υπουργείου Πολιτισμού – ΙΘ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Αθανασιάδης Π. (2003). Ψηφίδες από τη Θράκη του χτες. Εκδόσεις Πάραλος, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/athan/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Αρχαιολογικός οδηγός, (1999). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 18.

Αρχαιολογικός Χάρτης Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 3.

Δεσύλλας Ν., (1996). Θράκη – Χρώματα και αποχρώσεις. Εκδόσεις Σύνολο, σελ. 11.

Ελλάς-Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, (1992). Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης.

Ζήκος Ν., (1984). Βυζαντινό οδοιπορικό στη Θράκη, στο Αρχαιολογία 13, Αφιέρωμα: Θράκη, σελ. 72.

Θράκη, Το σταυροδρόμι των Ελλήνων, (2000). Εκδόσεις Αδάμ, σελ. 85-86, 88.

Κούκος Μ. (1991). Στα βήματα του Ορφέα, Οδοιπορικό της Θράκης, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/Koukos/orfeas/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Μπακιρτζής Χ., (1982). Ανασκαφή Πολύστυλου Αβδήρων. ΠΑΕ, σελ. 18-26

Μπακιρτζής Χ., (1983). Ανασκαφή Πολύστυλου Αβδήρων. ΠΑΕ, σελ. 13-19.

Μπακιρτζής Χ. - Ζήκος Ν., (1984). Ανασκαφή Πολύστυλου Αβδήρων. ΠΑΕ, σελ. 11-17.

Μπακιρτζής Χ., (1994). Βυζαντινή Θράκη, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης, σελ. 158-162.

Ξάνθη-Θράκη-Ελλάς, (1992). Έκδοση Δήμου Ξάνθης.

Ξάνθη, Τουριστικός οδηγός του Νομού, (2002). Έκδοση Νομαρχίας Ξάνθης, σελ. 24.

Ξάνθη, ο θησαυρός της Θράκης, Έκδοση Νομαρχίας Ξάνθης.

Οδηγός περιήγησης Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, (2000). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 70.