Μελκίδη Χρύσα Πηγή: Ι.Π.Ε.Τ. © Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης

εκτύπωση θέματος

Το παραδοσιακό μακεδονίτικο σπίτι, όπως και το θρακικό, χαρακτηρίζεται από γνωρίσματα παρόμοια με εκείνα της αρχαιοελληνικής και βυζαντινής περιόδου, που κυριαρχούν στον βορειοελλαδικό χώρο: ο ίδιος προσανατολισμός (νότιος), επιλογή κατωφερικών (και όχι κοίλων) οικοπέδων, ιδιαίτερη φροντίδα για το “δικαίωμα της θέας”. Η μάντρα, που μαζί με τα κτίσματα ορίζει εσωτερική αυλή, έχει βαθύτερη συμβολική και λειτουργική σημασία, πέραν αυτής της ασφάλειας. O “περίβολος” έχει την πραγματική έννοια του όρου, που σημαίνει “παν το περικλείον” και σχετίζεται άμεσα με “το περιβάλλον” (από το περι-βάλλω), που κατά την αρχαία ερμηνεία σημαίνει “ντύνω”, “αγκαλιάζω” και συνδέεται με την υγεία, την ευημερία και την ευχάριστη διαβίωση.
Ο πλατυμέτωπος τύπος του μακεδονίτικου σπιτιού συντίθεται από ημιυπαίθριους και κλειστούς ιδιωτικούς χώρους σε δύο παράλληλες ζώνες, με ¨σαχνισιά” (=κλειστούς εξώστες), συνήθως δύο, να πλαισιώνουν χαρακτηριστικό μετωπικό χαγιάτι. Το χαγιάτι είναι το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της θρακομακεδονικής αρχιτεκτονικής της κατοικίας, ο ημιυπαίθριος χώρος-κλειδί, που δεν είναι άλλο από την αρχαία ελληνική “παστάδα” ή “προστάδα” (= προπύλαιο σε πλατυμέτωπο ή στενομέτωπο χώρο αντιστοίχως). Ειδικά στις διώροφες κατοικίες το υπόστυλο θρακομακεδονικό χαγιάτι του ορόφου είναι ο βυζαντινός “δοξάτος” (από το ¨δοξάριον”, που προέρχεται από το “τοξάριον”, επειδή ο χώρος αυτός έφερε ανάμεσα στις κολόνες πολλά μικρά τόξα). Το χαγιάτι διατηρήθηκε στους μεταγενέστερους αιώνες σε ελληνικές και σλαβικές περιοχές, για ημιυπαίθριους χώρους με ιδιαίτερη χρήση και λειτουργία, εμφανίζοντας πολλές τυπολογικές και μορφολογικές παραλλαγές. Σε περιοχές με κρύο κλίμα, είναι κλειστό, με πολλά παράθυρα στην σειρά. Η πρωταρχική του λειτουργία είναι να ρυθμίζει την ισόνομη σχέση της δράσης των ηλιακών ακτίνων όλο το έτος και όχι οι παραγωγικές δραστηριότητες, που συχνά λαμβάνουν χώρα σ΄αυτό. Ανάλογη με το χαγιάτι βιοκλιματική λειτουργία έχουν και τα “σαχνισιά” (=κλειστοί εξώστες).
Με την πάροδο του χρόνου και την αύξηση των απαιτήσεων σε χώρους, άρχισε σταδιακά να ενσωματώνεται στην πίσω ζώνη των δωματίων του πλατυμέτωπου μακεδονίτικου σπιτιού, τμήμα του χαγιατιού σε όλο το πλάτος της μιάς από τις δύο στενές πλευρές του. Αργότερα, κατά τον ίδιο τρόπο ενσωματώθηκε η ακριβώς απέναντι πλευρά του χαγιατιού, το οποίο κάποτε παίρνει και το σχήμα Ταυ, εισχωρώντας στο βάθος του κτηρίου. Έτσι δημιουργήθηκε σταδιακά ο κλειστός, ορθογωνικός τύπος του μακεδονίτικου σπιτιού. Το χαγιάτι περιορίσθηκε σε χώρο και βρίσκεται έξω από το κύριο σώμα του κλειστού πια κτηρίου, στηριγμένο από κάτω σε λοξές αντηρίδες και στεγασμένο με μικρή, δικλινή αετωματική στέγη πάνω σε ξύλινες κολόνες και επικοινωνεί με ξύλινη σκάλα με την αυλή. Αυτός είναι ο τρόπος, με τον οποίο δημιουργήθηκε ο ανοικτός εξώστης, το μπαλκόνι, με την κατάργηση της σκάλας και του στεγάστρου και την αντικατάσταση του κιγκλιδώματος αργότερα με σιδερένιο.
Ως προς την δομική τεχνολογία στην μακεδονίτικη αρχιτεκτονική οι κατασκευές είναι μικτές, από πέτρα ο κορμός, οι όροφοι από “τσατμά” (= επιχρισμένοι τοίχοι από πλεκτά κλαδιά ή ξύλινους πήχεις, που συνδέονται με ασβεστοκονίαμα, ενισχυμένο με άχυρο ή κατσικότριχα).
Το μακεδονίτικο σπίτι υπάρχει στον μεσαίωνα και είναι χαρακτηριστικό δείγμα βυζαντινού σπιτιού της υπαίθρου, αλλά και του αστικού χώρου της Θεσσαλονίκης.

Πηγές: Ν. Μουτσόπουλος, Μακεδονική αρχιτεκτονική. Συμβολή εις την μελέτην της ελληνικής οικίας, Θεσσαλονίκη 1971, Γ. Λάββας, “Οικισμοί στην αρχαία Ελλάδα”, Οικισμοί στην Ελλάδα, Ο. Δουμάνης (επιμ. P. Oliver), Αθήνα 1974, Γ. Αθανασόπουλος, “Λαγκαδάς”, Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, τ. 8, Μέλισσα, Αθήνα 1991, Ε. Walter - Καρύδη, Το Ελληνικό σπίτι – Ο εξευγενισμός της κατοικίας στα υστεροκλασσικά χρόνια, εκδ. της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αθήνα 1996.