Οδηγός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Η Δράμα, που αποτελεί τόπο ανθρώπινης δραστηριότητας από την Μέση Παλαιολιθική εποχή, διαθέτει ένα σπάνιο στοιχείο αρχιτεκτονικής, που βασίζεται στα αποτελέσματα της αρχαιολογική έρευνας: πρόκειται για την αναπαράσταση μιας νεολιθικής κατοικίας με ευρήματα ανασκαφών, που περιγράφουν την καθημερινή ζωή του νεολιθικού ανθρώπου και εκτίθεται στο τοπικό αρχαιολογικό μουσείο.
Αρχιτεκτονικά έργα πολλών ιστορικών περιόδων υπάρχουν στην πόλη. Στο ιστορικό κέντρο της Δράμας σώζονται ερείπια Βυζαντινών οχυρώσεων του 10ου αι., που περιλαμβάνουν τμήματα εξ πύργων. Οι οχυρώσεις δέχτηκαν μεταγενέστερες επεμβάσεις, με τελευταία της εποχής της Λατινοκρατίας το 1206. Της ίδιας βυζαντινής περιόδου είναι και ο ναός της Αγ. Σοφίας (Μπέη Τζαμί στην οθωμανική περίοδο), με κεντρική τετράπλευρη αίθουσα με πεσσούς, που συνδέονται με τόξα και ψηλό οκτάπλευρο τρούλο. Το βυζαντινό εκκλησάκι των Ταξιαρχών είναι της εποχής των Παλαιολόγων, ανήκει στον τύπο της μονόχωρης βασιλικής με ορθογώνιο σχήμα, με εντοιχισμένη λατινική επιγραφή και τμήματα τοιχογραφιών. Αρχιτεκτονικό έργο του 1834 είναι το σωζόμενο τμήμα του παλιού μητροπολιτικού ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου, που υπάρχει δίπλα στο νεώτερο ναό της σημερινής Μητρόπολης.
Κατοικίες παραδοσιακής βορειοελλαδικής αρχιτεκτονικής και των μεταγενεστέρων αισθητικών ρευμάτων υπάρχουν επίσης στο ιστορικό κέντρο της πόλης, με σημαντικότερο το μέγαρο του καπνέμπορου Αναστασιάδη του 1876, καθώς και σημαντικά δείγματα ειδικών κτηρίων: νερόμυλοι, όπως ο παλιός μουσουλμανικός “μύλος των Ζώνκε” με διατηρημένο τον χώρο άλεσης, τον υπόγειο μηχανισμό κίνησης, αποθήκες και την κατοικία του μυλωνά. Σώζονται επίσης ερειπωμένες καπναποθήκες με σημαντικότερη την πολυόροφη του Ελβετοεβραίου καπνέμπορου ‘Ερμαν Σπήρερ, έργο του 1925, το ανακαινισμένο κτήριο του παλαιότερου κινηματογράφου της πόλης άλλοτε “Μέγα” του 1913, τα Εκπαιδευτήρια Δράμας του 1907-1908.
Αρχιτεκτονικά έργα της οθωμανικής περιόδου υπάρχουν κυρίως στο νεώτερο εμπορικό κέντρο της πόλης. Εκτός από το Εσκί Τζαμί (σήμερα ναός του Αγ. Νικολάου), τέμενος με αξιόλογες τοιχογραφίες, που ίσως απεικονίζουν την πόλη της Δράμας την οθωμανική εποχή, πιθανόν το Κουρσαμλή Τζαμί, τέμενος που ταυτίζεται με το Ακ Μεχμέτ Αγά Τζαμί, έργο του 17ου αι. και ελάχιστα δείγματα λαϊκής μουσουλμανικής αρχιτεκτονικής με το παλαιό τουρκικό διοικητήριο (ορφανοτροφείο Δράμας από τον μεσοπόλεμο).
Στην αγροτική περιοχή του νομού μπορεί να συναντήσει κανείς τα αγροτόσπιτα ή καπνόσπιτα της θρακικής αρχιτεκτονικής,καθώς και το μακεδονίτικο σπίτι, προσαρμοσμένα στις τοπικές συνθήκες, κυρίως στους οικισμούς Περιθώρι, Νευροκόπι, Προσοτσάνη, Παγονέρι, Τείχος, Καπνόφυτο, Θόλο, Κρήνη, Στέρνα, Πρασινάδα, Καλλιθέα, Κοκκινόγεια, Καλή Βρύση, Γρανίτης. Στην Δράμα εμφανίσθηκε επίσης στο δεύτερο τέταρτο του 20ου αι. το προσφυγικό σπίτι, όμως, όπως και σε άλλες σημαντικές πόλεις, οι οποίες συνέχισαν να υπάρχουν και να αναπτύσσονται στην διάρκεια όλων των ιστορικών περιόδων μέχρι σήμερα στην ίδια θέση, σημειώνεται το ίδιο γεγονός της ραγδαίας αλλαγής της αρχιτεκτονικής τους φυσιογνωμίας, ιδιαίτερα στην διάρκεια του 20ου αι., λόγω της αλλαγής των γενικότερων συνθηκών και του επιπέδου ανάπτυξης της δομικής τεχνολογίας.

Πηγές: , http://www.culture.gr, Χ. Μελκίδη.