Οδηγός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Τα Άβδηρα ήταν μια από τις ισχυρότερες πόλεις-κράτη της Θράκης, η οποία ιδρύθηκε στη θέση του ακρωτηρίου Μπουλούστρα, ανάμεσα στις εκβολές του Νέστου και του Πόρτο Λάγος, στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ. από Ίωνες αποίκους των Κλαζομενών της Μ. Ασίας. Εκατό χρόνια αργότερα, περίπου το 545 π.Χ., ο πληθυσμός της πόλης ενισχύθηκε από ένα ισχυρότατο, νέο κύμα αποίκων, οι οποίοι προέρχονταν από τη μικρασιατική πόλη Τέω. Η μυθολογική παράδοση θεωρεί ως πρώτο οικιστή της πόλης τον Ηρακλή, ο οποίος έχτισε τα Άβδηρα στη μνήμη του συντρόφου του Άβδηρου, όταν τον κατασπάραξαν τα ανθρωποφάγα άλογα του βασιλιά των Βιστόνων Θρακών Διομήδη.

Οι πληροφορίες για την ιστορία των Αβδήρων προέρχονται από τις αρχαίες πηγές και τις αρχαιολογικές έρευνες. Οι πλούσιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, τα δύο λιμάνια και η προνομιούχος θέση της πόλης, κατέστησαν γρήγορα τα Άβδηρα μια από τις ακμαιότερες πόλεις του βόρειου Αιγαίου. Κατά τη διάρκεια των περσικών πολέμων η παρουσία των Περσών, η οποία άρχισε να γίνεται αισθητή στην περιοχή ήδη από το 512 π.Χ. υπήρξε έντονη και καθοριστική για την πορεία της πόλης. Με το τέλος των Περσικών πολέμων τα Άβδηρα γνώρισαν μια μακρά ειρηνική περίοδο μεγάλης οικονομικής και πολιτιστικής ακμής και όπως μαρτυρούν τα ευρήματα των ανασκαφών, κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. εξελίχθηκαν σε σπουδαίο εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο της περιοχής. Έγινάν μέλος της Α΄Αθηναϊκής Συμμαχίας, πληρώνοντας ιδιαίτερα υψηλό φόρο και διατηρούσαν στενές σχέσεις με το ανεξάρτητο θρακικό βασίλειο των Οδρυσών. Αργότερα, έγιναν μέλος της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας και μέχρι τα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα παρέμεναν στη σφαίρα επιρροής των Αθηνών, οπότε οικοδομείται νέο πολεοδομικό συγκρότημα νοτιότερα, κτισμένο με το ιπποδάμειο σύστημα με ισχυρά τείχη, ακρόπολη, δύο λιμάνια και εργαστήρια.

Την εποχή εκείνη τα Άβδηρα, μαζί με άλλες πόλεις των θρακικών παραλίων περιήλθαν στην κυριαρχία του Φίλιππου Β΄. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τη διαίρεση του βασιλείου του, η πόλη γνώρισε διαδοχικά την κυριαρχία των Μακεδόνων, των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων. Στα τέλη του 3ου και στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. οι συγκρούσεις μεταξύ των Μακεδόνων και των Ρωμαίων οδήγησαν στην επικράτηση των Ρωμαίων, οι οποίοι επέβαλαν την κυριαρχία τους στη Μακεδονία και τη Θράκη το 167 π.Χ. Τα Άβδηρα διατήρησαν τότε το καθεστώς της «ελεύθερης πόλης», αλλά η εποχή της ακμής τους είχε ήδη περάσει. Η πόλη χάνει τη σημασία της και τα τείχη καταργούνται, ενώ στη βυζαντινή εποχή η πόλη συρρικνώνεται στην τειχισμένη ακρόπολη των Αβδήρων και μετονομάζεται σε Πολύστυλο και ο υπόλοιπος χώρος μεταβάλλεται σε νεκροταφείο.

Το πολίτευμα των Αβδήρων ήταν δημοκρατικό με ανώτατα σώματα εξουσίας τη βουλή και το δήμο. Ανώτατος και επώνυμος άρχοντας ήταν ο ιερέας του πολιούχου θεού της πόλης, Απόλλωνα. Ανώτατοι εκτελεστικοί άρχοντες ήταν οι Τιμούχοι και αργότερα (α΄ μισό του 2ου αι. π.Χ.) οι Νομοφύλακες.

Έμβλημα της πόλης ήταν ο γρύπας και πολιούχος θεός ο Απόλλωνας. Άλλες λατρείες γνωστές από φιλολογικές και επιγραφικές πηγές ήταν του Διονύσου, της Αφροδίτης, της Αθηνάς, της Δήμητρας, αλλά και ηρώων, όπως του Ηρακλή, του Άβδηρου, του Ιάσονος. Από τις θρησκευτικές γιορτές που τελούνταν στην πόλη, γνωστές είναι δύο: Τα Διονύσια, που ήταν η μεγαλύτερη και τα Θεσμοφόρια, γιορτή γυναικών που διαρκούσε τρεις μέρες και γινόταν προς τιμή της θεάς Δήμητρας.

Σημαντικά είναι τα στοιχεία που υπάρχουν για την κοινωνική οργάνωση, το δημόσιο και τον ιδιωτικό βίο των Αβδηριτών, οι κύριες ασχολίες των οποίων ήταν η γεωργία, η κτηνοτροφία, η αλιεία, το εμπόριο και οι βιοτεχνικές δραστηριότητες. Η ύπαρξη βασιλικού νομισματοκοπείου, όπου κόπηκαν νομίσματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου μαρτυρά τη μεγάλη εμπορική δραστηριότητά της πόλης. Από τις τελευταίες δεκαετίες του 6ου αι. π.Χ. τα Άβδηρα κόβουν νομίσματα, όπου στον εμπροσθότυπο υπάρχει το έμβλημα της, ο γρύπας, ενώ στον οπισθότυπο μεγάλη ποικιλία συμβόλων. Στα νομίσματα αναγράφεται το εθνικό «ΑΒΔΗΡΙΤΩΝ» και το όνομα του εκάστοτε άρχοντα που ήταν υπεύθυνος για τη νομισματοκοπία. Η εύρεση των μεγάλων ασημένιων οκτάδραχμων και τετράδραχμων των Αβδήρων, με έμβλημα το γρύπα, σε περιοχές τόσο απομακρυσμένες όπως η Αίγυπτος, η Συρία και η Μεσοποταμία, μαρτυρούν το εύρος και τη δυναμική του εμπορίου της.

Στην ακμαία πόλη των Αβδήρων, που είχε δεχτεί έντονες επιδράσεις από την πνευματική ζωή της Ιωνίας, γεννήθηκαν και έδρασαν γνωστοί ποιητές, σοφιστές και φιλόσοφοι:οι φιλόσοφοι Λεύκιππος και Ανάξαρχος, ο γραμματικός Εκαταίος και ο ποιητής Νικαίνετος, ένας από τους μεγαλύτερους σοφιστές της αρχαιότητας, ο Πρωταγόρας, που έδρασε κυρίως στην Αθήνα, γεννήθηκε στα Άβδηρα, ο μαθηματικός Βίων που έζησε τον 4ο αι. π.Χ., ο μεγάλος φιλόσοφος και θεμελιωτής της ατομικής θεωρίας Δημόκριτος (γεννήθηκε περίπου το 470 π.Χ.) κ.α.

Επαρκή στοιχεία για τον πληθυσμό των Αβδήρων δεν υπάρχουν. Το σίγουρο είναι ότι τα Άβδηρα ήταν μια πολυάνθρωπη πόλη στην οποία, εκτός από τους αποίκους, κατοικούσαν ντόπιοι Θράκες και Έλληνες από άλλες περιοχές.

Οι πληροφορίες που αντλούμε από τις αρχαίες πηγές καθώς και τα πλούσια ευρήματα των ανασκαφών, μαρτυρούν τον ιδιαίτερα υψηλό υλικό και πνευματικό πολιτισμό των Αβδήρων, παρά τα όσα λέγονταν κατά την αρχαιότητα για τη μωρία των κατοίκων τους, το λεγόμενο αβδηριτισμό.

Βιβλιογραφία:

Άβδηρα-Πολύστυλο, Αρχαιολογικός οδηγός, (1998). Δημοτική Επιχείρηση Πληροφόρησης Θεάματος Επικοινωνίας Ξάνθης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης.

Άβδηρα-Πολύστυλο, (1999). Έκδοση Υπουργείου Πολιτισμού – ΙΘ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου – Από την Προϊστορία έως την Ύστερη Αρχαιότητα, (1998). Έκδοση Υπουργείου Αιγαίου-Πανεπιστημίου Αθηνών, σελ. 175.

Αρχαιολογικό Μουσείο Αβδήρων, (1999). Έκδοση Υπουργείου Πολιτισμού – ΙΘ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Αρχαιολογικός οδηγός, (1999). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 18.

Αρχαιολογικός Χάρτης Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 3.

Δεσύλλας Ν., (1996). Θράκη – Χρώματα και αποχρώσεις. Εκδόσεις Σύνολο, σελ. 7-8.

Ελλάς-Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, (1992). Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης.

Θράκη, Το σταυροδρόμι των Ελλήνων, (2000). Εκδόσεις Αδάμ, σελ. 20, 83, 85-86, 88.

Καλλιντζή Κ., (1993). Ανασκαφή ταφικού τύμβου στα Άβδηρα. ΑΕΜΘ 4 (1990), σελ. 561-568.

Καλλιντζή Κ., (1994). Αρχαιολογικές εργασίες στα Άβδηρα, ΑΕΜΘ 5 (1991), σελ. 456-469.

Κούκος Μ. (1991). Στα βήματα του Ορφέα, Οδοιπορικό της Θράκης, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/Koukos/orfeas/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Kουκούλη X., (1969). Aρχαιότητες και μνημεία Aνατολικής Mακεδονίας, AΔ 23, Xρονικά Β’ 2, σελ. 352- 361.

Kουκούλη X., (1973). Aρχαιότητες και μνημεία Aνατολικής Mακεδονίας, AΔ 25, Xρονικά Β’ 2, σελ. 397- 404.

Kουκούλη-Χρυσανθάκη Χ., (1982). Ανασκαφικές έρευνες στα αρχαία Άβδηρα. ΠΑΕ, σελ. 1-17.

Kουκούλη-Χρυσανθάκη Χ., (1983Α). Ανασκαφικές έρευνες στα αρχαία Άβδηρα. ΠΑΕ, σελ. 1-12.

Kουκούλη-Χρυσανθάκη Χ., (1984Α). Ανασκαφικές έρευνες στα αρχαία Άβδηρα. ΠΑΕ, σελ. 1-11.

Kουκούλη-Χρυσανθάκη Χ., (1987). Ανασκαφικές έρευνες στα αρχαία Άβδηρα. ΠΑΕ, σελ. 177-185.

Kουκούλη-Χρυσανθάκη Χ., (1988). Ανασκαφές στα αρχαία Άβδηρα. ΑΕΜΘ 1 (1987), σελ. 407-410.

Κρανιώτη Λ., (1988). Τύμβος από τη ΒΔ νεκρόπολη των Αβδήρων, ΑΕΜΘ 1 (1987), σελ. 431-435.

Λαζαρίδης Δ., (1950). Ανασκαφή εν Αβδήροις. ΠΑΕ, σελ. 293-302.

Λαζαρίδης Δ., (1952). Ανασκαφή εν Αβδήροις. ΠΑΕ, σελ. 260-278.

Λαζαρίδης Δ., (1954). Ανασκαφή εν Αβδήροις. ΠΑΕ, σελ. 160-172.

Λαζαρίδης Δ., (1955). Ανασκαφή εν Αβδήροις. ΠΑΕ, σελ. 160-164.

Λαζαρίδης Δ., (1956). Ανασκαφή εν Αβδήροις. ΠΑΕ, σελ. 139-140.

Λαζαρίδης Δ., (1966). Ανασκαφή εν Αβδήροις. ΠΑΕ, σελ. 59-66.

Λαζαρίδης Δ., (1971). Ανασκαφή εν Αβδήροις. ΠΑΕ, σελ. 63-71.

Λαζαρίδης Δ. (1971). Άβδηρα και Δίκαια, Aρχαίες Eλληνικές Πόλεις τεύχος 6, σελ. 1-44.

Λαζαρίδης Δ. (1961). Aνασκαφαί και έρευναι εν Aβδήροις, Πρακτικά της εν Aθήναις Aρχαιολογικής Eταιρείας, σελ.139-140.

Μουσόπουλος Θ. (1987). Τα Άβδηρα Ξάνθης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/Moys1/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Μουσόπουλος Θ. (1998). Άβδηρα, γη του κάλλους και του στοχασμού, Έκδοση Κοινότητας Αβδήρων Ν. Ξάνθης, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση:
http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/mous5/index.html. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Μπακιρτζής Χ., (1994). Βυζαντινή Θράκη, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης, σελ. 158-162.

Νομός Ξάνθης, Εναλλακτικές περιπλανήσεις για τον ταξιδευτή, (2005). Έκδοση Νομαρχίας Ξάνθης, σελ. 27-29.

Ξάνθη-Θράκη-Ελλάς, (1992). Έκδοση Δήμου Ξάνθης.

Ξάνθη, Τουριστικός οδηγός του Νομού, (2002). Έκδοση Νομαρχίας Ξάνθης.

Ξάνθη, ο θησαυρός της Θράκης, Έκδοση Νομαρχίας Ξάνθης.

Οδηγός περιήγησης Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, (2000). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 69-70.

Παυλοπούλου Α., (1994). Μύθος και λατρεία ηρώων οικιστών στις ελληνικές αποικίες της Θράκης, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης, σελ. 128-131.

Σαμίου Χρύσα, (1991). Το ελληνικό νεκροταφείο των Αβδήρων. ΑΕΜΘ 2 (1988), σελ. 471-480.

Σκαρλατίδου Ε., (1984). Επισκόπηση της Ιστορίας των Αβδήρων με βάση τις φιλολογικές πηγές και τα αρχαιολογικά δεδομένα, Θρακική Επετηρίδα 5, σελ. 147-161.

Σκαρλατίδου Ε., (1988). Ανασκαφή στο αρχαϊκό νεκροταφείο των Αβδήρων. ΑΕΜΘ 1 (1987), σελ. 421-425.

Σκαρλατίδου Ε., (1990). Οικισμοί και εγκαταστάσεις ιστορικών χρόνων μέσα στα όρια της «χώρας» των Αβδήρων, στο Μνήμη Δ. Λαζαρίδη, Πόλις και Χώρα στην Αρχαία Μακεδονία και Θράκη, Πρακτικά αρχαιολογικού συνεδρίου στην Καβάλα 9-11 Μαΐου 1986, σελ. 611-618.

Τριαντάφυλλος Δ., (1984). Άβδηρα, στο Αρχαιολογία 13, Αφιέρωμα: Θράκη, σελ. 27-34.

Τριαντάφυλλος Δ., (1994). Αρχαία Θράκη, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας – Θράκης, σελ. 59-63.

Koukouli-Chryssanthaki Ch., (1985). Abdera and the Thracians. Thracia Ponrica III, σελ. 82-98.

Skarlatidou Ε., (1985). The archaic cemetary ofAbdera, Thracia Pontica III, σελ. 99-108.