Οδηγός Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Η Θάσος αποτελεί ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό σύνολο. Η αρχιτεκτονική των οικισμών της αποτελεί ξεχωριστή ενότητα της παραδοσιακής μακεδονικής αρχιτεκτονικής, εμπλουτισμένη με τοπικές ιδιομορφίες, που αφορούν κυρίως σε κατασκευαστικές τεχνικές και συνήθειες. Η ιδιαιτερότητά της οφείλεται σε τοπικές φυσικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, καθώς η Θάσος είναι ένα εύφορο νησί, όπου διαμορφώθηκε ένα ιδιότυπο πλαίσιο ανάπτυξης με κλειστή αγροτική μορφή, λόγω της αυξανόμενης δράσης των πειρατών από την βυζαντινή περίοδο και μετά. Γι΄ αυτό, κοινό χαρακτηριστικό της οργάνωσης όλων των παραδοσιακών οικισμών της είναι η αρχιτεκτονική επιλογή της τοποθεσίας ίδρυσης, για την καλλίτερη εξασφάλιση της προστασίας και της άμυνας.
Δύο είναι οι επικρατέστεροι τύποι κατοικίας: ο αρχικός βασικός πλατυμέτωπος τύπος του μακεδονίτικου σπιτιού που είναι ανοιχτός σε αυλή και ο μεταγενέστερος κλειστός τετραγωνικός τύπος, που προέρχεται από συμπλήρωση του πρώτου. Υπάρχει πλήρης διαχωρισμός των χρήσεων κατά στάθμες, με τις βοηθητικές να χωροθετούνται στο ισόγειο και την χρήση κατοικίας στον όροφο. Στο ισόγειο του τετραγωνικού τύπου χωροθετούνται συχνά επαγγελματικές χρήσεις.
Τα κύρια υλικά είναι η πέτρα, το ξύλο του πεύκου που αφθονεί στο νησί και οι σχιστολιθικές πλάκες για την κάλυψη των κτηρίων.
Τα σημαντικότερα μορφολογικά στοιχεία είναι η τοξωτή θύρα εισόδου, το επίσης τοξωτό υπέρθυρο με μαρμάρινους θολίτες σε εσοχή ως προς την επιφάνεια των εξωτερικών τοίχων, η λοξή απότμηση στις γωνίες των κτηρίων προς δημόσιο χώρο, τα σαχνισιά (=κλειστοί εξώστες) με έντονη προεξοχή, τα εξωτερικά λιθόκτιστα κλιμακοστάσια πάνω σε τόξο και σε ορισμένα κτήρια, στην εποχή τους, η χρωματική φαντασμαγορία στην διακόσμηση, με βαφές εξωτερικών τοίχων και κουφωμάτων. Γενικότερα τα πετρόχτιστα αρχοντικά του 18ου και 19ου αι. έχουν τα βασικά χαρακτηριστικά του ενιαίου τύπου της ελλαδικής μεταβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Χαρακτηριστικά και ενδιαφέροντα κτήρια της τοπικής αρχιτεκτονικής είναι ορισμένα ειδικά κτήρια, π.χ. αρσανάδες ή μοναστηριακά μετόχια, όπως το κτήριο πολιτιστικών εκδηλώσεων στο λιμάνι της πρωτεύουσας του νησιού Λιμένα.

Πηγές: Σ. Ν. Στεφάνου, “ΘΑΣΟΣ”, Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, τ. 8, Μέλισσα, Αθήνα 1991, σ.σ. 79-112, Ν. Μουτσόπουλος, “Ελλάδα”, Βαλκανική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Μέλισσα, Αθήνα 1996, σ.σ. 349-411.